प्रथमकक्षातः दशमकक्षापर्यन्तं पञ्चभिन्नभाषाणां शिक्षणम्/अध्ययनं प्रति सङ्गामिबहुभाषिकः उपक्रमः – एकः शैक्षिकप्रस्तावः

भाषायाः परिभाषयाः गणनायाः च प्रकारम् अवलम्ब्य भारतं अधिकोनतया/प्रायशः षोडशशतभाषासहितः (1600) बहुभाषी देशः अस्ति I
तासु द्वाविंशतिः भाषाः अस्य संविधाने प्रतीताः तासां च षड्भाषाः साधुः इति घोषिताः I
भिन्नतायाम् एकता कथं साधनीयम् इत्येव भारतस्य एकः प्रबलं प्रकीर्तितः धेयः भूतः I
एतादृशं धेयम् उद्दिश्य 1947 तमे ख्रीष्टाब्दे ग्रेट् ब्रिटैन् देशात् भारतस्य स्वतन्त्रतायाः आरभ्य त्रिभाषाशिक्षणस्य (स्वमातृभाषा, राष्ट्रभाषा हिन्दी अन्ताराष्ट्रिया आङ्लभाषा इति च) व्यवहारः आस्थापितः भूतः I
संस्कृतं च उर्दू चेति अन्ये द्वे राष्ट्रभाषे नैव शिक्षिते स्तः ते च प्रत्युपेक्षिते स्तः यद्यपि ते एव भारतस्य सांस्कृतिकं जीवनदायिलोहप्रवाहं विरचयतः I
दौर्भाग्यवशात् संस्कृतम् उर्दू च हिन्दूधर्मेण इस्लामधर्मेण च सह यथाक्रमं संसक्ते आधुनिकभारतस्य स्थापकपितृभिः तत्समये प्रचलितं सामाजिकराजनैतिकरीत्या सङ्कुलवातवरणम् आधृत्य तयोः शिक्षणं निरुद्धं भवेत् I
तत् दोषः न भवेत् परं आवश्यकता इति अहं अनुमानं कुर्याम् I
तत् तु अतीतकाले अभवत् I

यदि वयं परस्परप्रबोधम् अन्योन्यसहिष्णुतां च कामयामः तर्हि भाषा धर्मः च पृथक् करणीयौ I
युगपद् तिस्रः राष्ट्रभाषाः (हिन्दी संस्कृतम् उर्दू चेति) एका अन्ताराष्ट्रियभाषा (आङ्लभाषा) एका प्रादेशिकभाषा (तेलुगु या यथोपपदं मम मातृभाषा) च इत्येतासां सर्वासां प्रथमकक्षायाः (कक्ष्यायाः) आरभ्य शिक्षणम्/अध्ययनं च वयं कथं विचिन्तयामः इति मम मनसि वारंवारम् उत्थितः प्रश्नः अस्ति I
अस्य प्रस्तावस्य आधारशिला/प्रधानतत्त्वम् इदम् अस्ति यत् प्रत्येककक्षायां प्रत्येकपाठस्य वस्तु अथवा विषयसामग्री पञ्चभाषासु सर्वासु समाना भवति तत्र च सर्वासां पञ्चभाषाणां प्रतिरूपिका अथवा व्यावर्तिका सामग्री अन्तर्गता भविष्यति I
दृष्टान्ततः प्रेमचन्दः (मूलं हिन्दीभाषायाम्) कालिदासः (मूलं संस्कृते) इक्बालः (मूलं उर्दूभाषायाम्) टेन्निसन् (मूलं आङ्लभाषयाम्) वेमनः (मूलं तेलुगुभाषायाम्) इत्येतेषु प्रत्येकस्य एकं पद्यम् उद्धृत्य छात्रः पञ्चभाषाभिः सर्वाभिः पठिष्यति वृन्दगायनं च करिष्यति यथा सः एकस्मिन्नेव बहुभाषिणि नानासंस्कृतियुक्ते कुटुम्बे जातः एकत्र च पालितः I
एवमेव पञ्चभाषाभिः सिन्डेरेल्ला अलीबाबा च चत्वारिंशत् चौराः च इति कथे छात्रः प्रज्ञास्यति I

शिक्षणस्य अस्याः भावनायाः कृते मूर्तयोजनाः सामाजिकसन्दर्भं च कल्पयितुम् एकं दृश्यं विचिन्तयतु यत्र छात्राः निजदैनिकविद्यालयजीवने पञ्चभिन्नभाषाभिः संवादं कुर्वन्ति वार्तालपसमये च एकैकः छात्रः अनुनिमेषम् एकस्याः भाषायाः अन्या इति भाषां परिवर्त्य वदति I
तथैव शालायां एकं नाटकं विचिन्तयतु यत्र भिन्नपात्राणि पञ्चभिन्नभाषाभिः वदन्तः सन्ति प्रत्येकपात्रं च संवादात् संवादं भाषां परिवर्तयति I
अन्तफलं मनसा कलप्यितुं क्षितिजे प्रजानां सद्यः समुद्भवन्तीं पञ्चभिन्नभाषाभिः च सुखं विश्रम्भेण स्पष्टतया रम्यतया च सह समाभाषमाणां नवीनजनतां विचिन्तयतु I

प्रत्येकपाठस्य मुख्यशब्दानां अथवा शब्दसङ्ग्रहस्य सङ्क्षेपः भविष्यति यः तत्पाठात् पञ्चभाषासु अपि परिज्ञातः भवति यथा दृष्टान्तरूपेण अस्य सन्देशस्य कृते दत्तम् I
अन्यच्च प्रथमतः दशमपर्यन्तं प्रतिकक्षार्थं पञ्चभाषासु सर्वेभ्यः पाठेभ्यः अभ्युद्धृतां शब्दानाम् अनावृत्तिसंहतसूचिं पृथक्शः अवकल्पयितुं साध्यं भवति I
तां सूचिं प्रतिवर्षस्य वर्गपाठ्यपुस्तके परिशिष्टरूपेण सङ्ग्रहीतुं शक्यते I
तस्य वर्षस्य सूच्याः सर्वेषां पूर्ववर्गाणां/पूर्ववर्षाणां शब्दाः वर्जिताः I
अनेन प्रत्येकसूचिः तद्वर्गार्थं/तद्वर्षार्थं वा अनन्या स्यात् तस्याः च प्रबन्धः सुकरं भवेत् I
अयं प्रतिकक्षार्थं/प्रतिवर्षार्थं नवशब्दानां निवेशनम् उद्दिश्य पाठ्यक्रमस्य रचनायां/सृष्टौ मूल्यनिर्धारणे च सहायतां करिष्यति I
अतः यत्समये छात्राः अन्तिमम् उत्तरणं प्रतिगच्छन्ति ते प्रतिवर्षम् अधीतानां प्रगृहीतानाम् वा सर्वशब्दानां पूर्णम् उपलाभं सावधानगणनां च प्राप्ताः भविष्यन्ति I
अन्यैः अध्यापकैः पूर्वम् आरब्धं कोशं प्रति एतादृशं व्यापकबोधकसमागमं अहं न जानामि I
आधुनिकप्रस्तावस्य अन्यं मुख्यलक्षणं सम्भवतः अयम् उद्दिशति यतः अस्मिन् प्रतिरूपे शब्दाः भवतां मित्राणि प्रत्येकशब्दः च रूपकक्रमेण अवतारः भवति यः स्वयं जान्तुकजीवधरः अस्ति I
छात्राः तान् पठिष्यन्ति तेषां प्रयोगं करिष्यन्ति तान् च यथायोग्यं व्यवहरिष्यन्ति I

पालकाः आकुलाः च पितरः बालकानां विशालशिक्षाशक्तिं ज्ञात्वा समाश्वस्ताः भवेयुः I
सा मोन्टेस्सोरिपद्धत्याः स्थापिकया डाक्टर् मरिया मोन्टेस्सोरि महोदयया श्रेष्टरूपेण "ग्रहणशीलचित्तम् यत् जन्मतः षड्वर्षपर्यन्तं बालकाः स्वपर्यावरणमध्ये समर्थतां साधयितुं कौशलानि च प्रबोधान् च सिद्धीकर्तुम् असीमम् उत्तेजनं लभन्ते" इति वर्णिता I
ऊनषड्वार्षिकाः बालकाः एकाधिकभाषाम् अनायासं सह्लादं च गृह्णन्ति इति अपि संविदितम् I
सद्यस्कशोधैः पुनः दर्शितं यत् अष्टादशवर्षपर्यन्तं नवीनभाषाशिक्षाक्षमता अनुत्तमा भवति ततः परं च सा हीयते धाराप्रवाहितां च साधयितुं दशवर्षेभ्यः प्राक् शिक्षायाः आरम्भः भवेत् इति I

एषः प्रस्तावः नवप्रतिमानम् अस्ति I
नवकक्षाविषयः 'अस्मदीयाः भाषाः' इति प्रोक्तः भवेत् I
अयं एकः समाहितघटकरूपेण अध्यापितं/अधीतं इति मनसा कल्पयते I
अयं वर्तमानानां पृथक्स्थितवर्गविषयाणां यथा "मै इङ्ग्लिश् वोर्ल्ड् आर् अवर् वोर्ल्ड् त्रु इङ्ग्लिश्"/ "मम आङ्ललोकः अथवा आङ्लभाषाद्वारं अस्माकं लोकः" "जाबिलि अथवा तेलुगुवाचकम्" "बालबगीचा" इत्येतेषां उपसर्जनं करिष्यति I
कस्याः अपि भाषायाः प्रथमभाषा अथवा द्वितीयभाषा इति नामपत्रारोपणस्य आवश्यकताम् अयं निराकरिष्यति I
नवीनपाठ्यपुस्तकम् अवश्यं स्थूलाकारं भवेत् परं वर्तमानत्रिपुस्तकानाम् एकीभावात् तत् स्थूलतरं भवेत् इति न कापि आवश्यकता यद्यपि तत् पञ्चभाषाशिक्षणम् अनुबध्नाति I
आनुकूल्यार्थं तत् त्रिषु ग्रन्थभागेषु विभक्तं भवेत् पादैः प्रथमपादः – तृतीयपादः इति नामपत्रारोपितं भवेत् I
प्रतिकक्षायां छात्रः पञ्चभिन्नभाषासु समानं विषयं/पाठं युगपद् परिजानीयात् पठेत् च I
पञ्चभाषासु विद्यमानः अपि विषयः यतः समानः सूचनायाः पारिमाणिकत्वं भृशम् ऊनितं तत् च छात्राणां कृते अतिभारं न भवेत् I
मम भविष्यकथनम् अस्ति यत् भाषाणाम् ईदृशं औपमिकं/परस्परसम्बन्धि अध्ययनं त्रिभाषाभिः असम्बद्धविषयाणाम् अध्ययनस्य अपेक्षया यथा षष्ट्यधिकवर्षपर्यन्तं विद्यमानायां प्रचरितपद्धत्याम् अस्ति, सुकरं विनोदकतरं बलयुततरं च भवेत् I

अपरञ्च साकल्येन असम्बद्धानां पञ्चभाषाणाम् अध्ययनम् इव एषा पद्धतिः न अस्ति, सर्वाः पञ्चभाषाः अपि भारतीयफिरङ्गिभाषाणां कुटुम्बात् व्युत्पन्नाः I
हिन्दी भाषायाः तेलुगु भाषायाः च संस्कृतस्य सुविस्तरकोशः वर्तते I
हिन्दी भाषायाः उर्दू भाषायाः च दैनन्दिनशब्दसङ्ग्रहः व्याकरणं च समानं भवति, ते उच्चक्रमकोशविषये एव भिन्ने भवेतां यत्र हिन्दी संस्कृतात् नितान्तं स्वीकरोति, परम् उर्दू पारसीकभाषायाः अरबीभाषायाः च गृह्णाति I
आङ्लभाषायां (रोमभाषायवनभाषाद्वारेण) संस्कृतस्य अनेकशब्दाः सन्ति इति सुविदितमेव I
एषः तु न सुविदितः परं यथा मया समवेक्षितं तेलुगुव्याकरणस्य अङ्गत्वेन प्रत्यक्षं अध्यापिताः संस्कृतसन्धिनियमाः आङ्लस्य उच्चारणे अपि समानं सम्यक् प्रयुक्ताः भवेयुः यतः सर्वभाषाणां स्वराः समशरीराङ्गैः उत्पन्नाः I
अतः परिवर्तिमात्रायां समानधातूनां अथवा समानकोशानां च व्याकरणे च ध्वनिशास्त्रे च प्रत्यक्षभाजनम् अस्ति I
एषः महत्त्वपूर्णः यत् अस्माकं भाषाणां संपृक्तताविषये अस्माभिः ज्ञानां प्राप्तव्यम् I
अहं विश्वसिमि यत् बालकविकासशीलचित्तानां कृते एतेषाम् सम्बन्धानां दर्शनं आरम्भे एव च तेषु व्यतिकरचिन्तनस्य हृदये निवेशनं मनोहरं भवेत् इति I

यदि भवान् भाषाद्वारेण सम्बद्धः तर्हि सांस्कृतिकरूपेण अपि संयुक्तः भवेत् इति मम धेयवाक्यम् I
प्रस्तुतशिक्षणप्रतिमानं विवेचकचिन्तनं पोषेत् न केवलं मिथः सहनतां परं परस्परगौरवम् अपि उत्कुर्यात् अन्ततः च सर्वान् छात्रान् निर्विशेषे समस्तरे कार्यक्षेत्रे स्थापयेत् इति अपेक्ष्यते I
भाषाणाम् अध्ययनं सामाजिकरीत्या आध्यात्मिकरीत्या सांस्कृतिकरीत्या बौद्धिकरीत्या अन्ततः औद्योगिकरीत्या अपि सशक्तीकरणम् अस्ति I
सर्वेभ्यः तत्र समः अवकाशः भवतु I

अनेन प्रस्तावेन विज्ञानस्य गणितस्य समाजशास्त्रस्य च विषयाणां शिक्षणं न रञ्जितं भवति एते विषयाः विद्यालयस्य शिक्षायाः तत्तद् माध्यमेनैव प्रपाठिताः भविष्यन्ति I

अयं प्रस्तावः वैज्ञानिकसंवीक्षणभावेन परिभावितः इति अहं बलेन वक्तुम् इच्छेयम् I
एषः विषयः अनुसन्धेयः साद्यन्तं विचिन्त्यः सम्पूर्णात् अनुष्ठानात् प्राक् तस्य पूर्णक्षमता च प्रायोगिकप्रमाणम् आधृत्य व्यवस्थितरीत्या परिशीलनीया I
अधुना विद्यमानपद्धतेः अपेक्षया प्रस्तुतपद्धतिमुद्दिश्य आसक्तशालाः च/अथवा आसक्तवर्गाः व्यापकत्वेन भविष्ये च प्रयोगं कुर्युः I
ये विद्यालयाः अत्र पुरो भवन्ति तेभ्यः विद्यालयेभ्यः निधेः प्रदानेन केन्द्रसर्वकारेण राज्यसर्वकारैः च ईदृशशोधानां प्रोत्साहः कर्तव्यः I
यावत् आधिकारिकसंस्थाः अस्य प्रस्तावस्य गुणतां पश्येयुः पञ्चभाषाणाम् अध्ययनस्य च प्ररोचनं कुर्युः तावत् वास्तविकप्रगतिः न भवेत् I
अस्य प्रस्तावस्य साधकत्वस्य प्रयोजकत्वस्य च विविधपरिमितीः अन्तरेण ईदृशशोधानां फलानि शैक्षणिकवृत्तिविषयकपत्रिकासु प्रकाशितानि भवेयुः I
तदा स्वतन्त्रशोधानां फलानि आश्रित्य प्रस्तुतशिक्षणप्रतिमानस्य स्वकीयं जीवित्वं निजप्रभावं च भविष्यतः I

एतत् तु अस्य सन्देशस्य परिधेः परः अस्ति परं एतत् वाक्यं पर्याप्तं यत् बहुभाषासु पर्यायरीत्या अभ्यासेन मस्तिष्के धूसरमांसघनत्वे वृद्धिम् उपादाय विस्तृतनैयोगिकनैर्माणिकाः विकाराः भवन्ति इति सिराजीवशास्त्रस्य अनुसन्धानविमर्शनैः प्रदर्शितम् I
बहुभाषाप्रयुक्तिः मस्तिष्के साञ्चालिककार्यकलापस्य प्राज्ञानिकनियन्त्रणस्य च व्यवहारे सिराजालानाम् अभ्यन्तरे च मध्ये च महत्तरां नैयोगिकसम्योजकतां प्रति नयति I
तया भाषातिपातस्य कलहसमाधानस्य च निर्वहणे अधिकतरक्षमता अपि उत्पन्ना यया बहुभाषाणां पार्श्वापार्श्वि अथवा युगपद् अध्ययनस्य लाभाः दृढम् उल्लेखिताः I
अन्ततः बहुभाषाप्रयुक्तिः आल्झैमररोगस्य अभिक्रमं विलम्बयति इति विदितम् I
व्यक्तिः भूरितरभाषाः जानाति चेत् रोगस्य अभिक्रमः अपि कालावरे भवति येन तत् भाविवृद्धनागरिकाणां कृते आल्झैमररोगस्य अनिवार्यतायाः विरुद्धं अभिरक्षायाः एकप्रकारवत् सप्रभावं परिचरति I
अतः बहुभाषाणाम् अध्ययनं व्यक्यर्थं स्वहेतुः उपकारि स्वभावतः च राष्ट्रम् अपि उपकुरुते I
अस्य स्वागतार्थं प्रथमं छात्रः पितरः च/वा आत्मार्थं तस्य समन्वितलाभान् अभिजानीयुः I
अयम् आधुनिकप्रस्तावः बहुभाषाप्रयोगस्य संभावितानां प्रभावानां लाभानां च समीक्षार्थम् अनुसन्धानार्थं बहुफलक्षेत्ररूपेण उपकुर्यात् I

इदम् आशंसितं यत् अयं प्रस्तावः उपयोगिचर्चापरिचर्चाः जनयिष्यति इति I
प्रारम्भे अयम् अभिवृतशालासु प्रदत्तः भवेत् अथवा व्यत्यासेन चतुरछात्रेभ्यः तेषां छात्राणां सफलम् आचरणम् आधृत्य विपुलेन आर्थिकेन छात्रवेतनेन युक्तः वैकल्पिकपथः इति रूपेण प्रदत्तः भवेत् I
इदम् आशंसितं यत् अग्रे गमनात् प्राक् भाषाज्ञाः भाषापण्डिताः च पुरो भविष्यन्ति अपेक्षितान् पाठ्यविषयान् पाठ्यक्रमान् च रचयिष्यन्ति इति आशंसितम् I
एतत् निस्सन्देहं मुख्यं कार्यम् अस्ति एतत् च सर्वकारस्य साहाय्यसमर्थनेन सह भाषानिपुणैः समाहितप्रयत्नम् अपेक्षते I
अस्य जालस्थानस्य लक्ष्यम् अस्ति जनेभ्यः अस्य विचारस्य परिचयदानं तस्य पठनस्य संवर्धना तस्य च अनुवर्तिस्वीकारः I
यत्समये समधिकसूचना उपलभ्या भवति सा समारोपिता भविष्यति I

सङ्क्षेपेण बहुभाषाध्ययनम् असंशयं सहनतां शिष्टतां अन्येषां कृते सम्मानं च वर्धयति I
तेषां भाषाणां युगपद् अध्ययनं सम्भवतः जनस्य विचारशक्तेः विस्तारं गाहं च उपकरोति I
एषः अभिजातसैद्धान्तिकप्रस्तावः इति न निराकर्तव्यः परं तत्स्थाने भारतम् इव महाभिन्नतायुक्तस्य देशस्य कृते सुमहन्ति व्यावहारिकानि भाविलाभफलानि दास्यति इति मनसा कल्पितेन प्रयोगरूपेण विचिन्तनीयः I
अनेन प्रस्तावेन लोकस्य अन्ये अपि बहुभाषिदेशाः समम् उपकृताः भवेयुः I

ईश्वरः अल्लाः इति तव नाम (कृतकनाम )
सर्वान् शमप्रदानेन धन्यान् कुरु भगवन् (ईश्वरः)
हिन्दी उर्दू संस्कृतं अस्माकं भाषाः (भाषा)
भिन्नता अस्माकं परम्परा अस्ति (परम्परा)
संयुक्ताः वयं बलवन्तः (बलवान्)
ईश्वरः अल्लाः इति तव नाम (कृतकनाम )
सर्वान् शमप्रदानेन धन्यान् कुरु भगवन् (ईश्वरः)

जयतु भारतम् ! जयतु लोकम् !

मे 15 2019

तेलुगुभाषायाः (हिन्दीभाषायाः, उर्दूभाषायाः, संस्कृतभाषायाः) एकः देशीयः वक्ता डा शेषीमहोदयस्य आङ्लभाषायाः मूलात् इमम् अनुवादितवान् I