"स्वभाषां परिवर्तयसि चेत् स्वविचाराः परिवर्तन्ते।"
कार्ल आल्ब्रेक्ट
बीरेल्लि शेषि, एम.डी.
Alphabetics: An Attempt at Character Mapping Across the Scripts for Sanskrit/Hindi (Devanagari), Telugu, and Urdu (Nastaleeq)
Beerelli Seshi, M.D.
Introduction
By character mapping, I mean character-by-character or letter-by-letter translation across languages (such as English, Telugu, Hindi, Urdu, and Sanskrit).
अक्षरालेख्ययोजनम् इत्यनेन अहं भाषाणाम् (यथा आङ्ग्लं, तेलुगु, हिन्दी, उर्दू संस्कृतं च) आपार्श्वान्तरात् अक्षरशः अथवा वर्णशः अनुवादम् उद्दिशामि I
akṣarālekhyayojanam ityanena ahaṃ bhāṣāṇām (yathā āṅglaṃ, telugu, hindī, urdū saṃskṛtaṃ ca) āpārśvāntarāt akṣaraśaḥ athavā varṇaśaḥ anuvādam uddiśāmi.
That is mapping the sounds of one language to others.
तत् कस्याश्चित् भाषायाः ध्वनीनाम् अन्यभाषाध्वनिभिः सह योजनम् अस्ति I
tat kasyāścit bhāṣāyāḥ dhvanīnām anyabhāṣādhvanibhiḥ saha yojanam asti.
It is a converse of the word-by-word and sentence-by-sentence translations as they are implemented in this project.
अस्मिन् प्रकल्पे शब्दशः वाक्यशः च अनुवादाः यथा अनुष्ठिताः तेषां विपर्ययः एतत् I
asmin prakalpe śabdaśaḥ vākyaśaḥ ca anuvādāḥ yathā anuṣṭhitāḥ teṣāṃ viparyayaḥ etat.
While the conventional translations map meanings across languages, alphabetics maps sounds.
यदा निरूढानुवादाः भाषाणाम् आपार्श्वान्तरात् अर्थायोजनं रचयन्ति अक्षरशिक्षा तु ध्वनियोजनं रचयति I
yadā nirūḍhānuvādāḥ bhāṣāṇām āpārśvāntarāt arthāyojanaṃ racayanti akṣaraśikṣā tu dhvaniyojanaṃ racayati.
Letter-level translation between languages may interchangeably be viewed as transliteration.
भाषाणां मध्ये वर्णस्तरानुवादः लिप्यन्तरणम् इति विपर्यासेन द्रष्टुं शक्यते I
bhāṣāṇāṃ madhye varṇastarānuvādaḥ lipyantaraṇam iti viparyāsena draṣṭuṃ śakyate.
¶
Just as word/sentence translation maps meanings/concepts/ideas, so too letter-by-letter translation maps the sounds of one language to another.
यथा शब्दानुवादः/वाक्यानुवादः अर्थान्/भावनाः/विचारान् योजयति तथैव वर्णशः अनुवादः कस्याश्चित् भाषायाः ध्वनीन् अन्यभाषायाः ध्वनिभिः सह योजयति I
yathā śabdānuvādaḥ/vākyānuvādaḥ arthān/bhāvanāḥ/vicārān yojayati tathaiva varṇaśaḥ anuvādaḥ kasyāścit bhāṣāyāḥ dhvanīn anyabhāṣāyāḥ dhvanibhiḥ saha yojayati.
In a sense, the former is more a mental exercise dealing with objects or ideas represented by words/sentences, regardless of the sounds that accompany them, whereas the latter, in a sense, is more physical and sensory, dealing exclusively with the impression of the sound that is conveyed by the letter.
पुनरपि पूर्वः प्रायेण काचन मानसिकक्रिया या शब्दैः/वक्यैः सह संयुक्तध्वनीन् अनपेक्ष्य तद्द्वारा वर्णितेषु वस्तुषु अथवा विचारेषु व्यवहरति यर्हि अपरः च प्रायेण शारीरकः ऐन्द्रियकः च भूत्वा केवलं वर्णद्वारा बोधितस्य ध्वनेः भासे व्यवहरति I
punarapi pūrvaḥ prāyeṇa kācana mānasikakriyā yā śabdaiḥ/vakyaiḥ saha saṃyuktadhvanīn anapekṣya taddvārā varṇiteṣu vastuṣu athavā vicāreṣu vyavaharati yarhi aparaḥ ca prāyeṇa śārīrakaḥ aindriyakaḥ ca bhūtvā kevalaṃ varṇadvārā bodhitasya dhvaneḥ bhāse vyavaharati.
¶
It may, at first thought, appear to be challenging and difficult for the students to have to learn alphabets of five languages.
छात्रैः पञ्चभाषाणां वर्णमालाः पठनीयाः इत्येतत् प्रथमचिन्तने तु आह्वानप्रदं कठिनं च इति अवभासेत I
chātraiḥ pañcabhāṣāṇāṃ varṇamālāḥ paṭhanīyāḥ ityetat prathamacintane tu āhvānapradaṃ kaṭhinaṃ ca iti avabhāseta.
However, it may not be as intimidating as it appears to be once the students start learning them.
परं यदि छात्राः ताः पठितुम् आरभेरन् तर्हि तत् यथा त्रासजनकम् अवभासते तथा न भवेत् I
paraṃ yadi chātrāḥ tāḥ paṭhitum ārabheran tarhi tat yathā trāsajanakam avabhāsate tathā na bhavet.
The purpose of the accompanying Excel worksheets is to highlight the kinship among these alphabets, contributing to their learnability.
संयुक्तानाम् Excel (एक्सेल्) कार्यपत्राणाम् उद्देशः एतेषां वर्णानां मध्ये बन्धुतायाः उदग्रीकरणं यत् तेषां अधिगम्यतां प्रवर्धयति I
saṃyuktānām Excel (eksel) kāryapatrāṇām uddeśaḥ eteṣāṃ varṇānāṃ madhye bandhutāyāḥ udagrīkaraṇaṃ yat teṣāṃ adhigamyatāṃ pravardhayati.
¶
As many of the readers would know, Hindi and Sanskrit use the same script, Devanagari.
अनेकपाठकाः यथा जानीयुः हिन्दी संस्कृतं च देवनागरी इति समानलिपिं प्रयोजयतः I
anekapāṭhakāḥ yathā jānīyuḥ hindī saṃskṛtaṃ ca devanāgarī iti samānalipiṃ prayojayataḥ.
Although Telugu uses a different script, its alphabet is essentially identical to Devanagari.
यद्यपि तेलुगु भिन्नलिपिं प्रयोजयति तथापि तस्याः वर्णमाला देवनागर्या सह सारतः अनन्या अस्ति I
yadyapi telugu bhinnalipiṃ prayojayati tathāpi tasyāḥ varṇamālā devanāgaryā saha sārataḥ ananyā asti.
This is not to trivialize the differences, but the THS alphabets are practically one alphabet.
भेदान् लघूकर्तुं न अस्य उद्देशः परं तेलुगुहिन्दीसंस्कृतानां वर्णमालाः व्यवहारतः एकवर्णमाला एव I
bhedān laghūkartuṃ na asya uddeśaḥ paraṃ teluguhindīsaṃskṛtānāṃ varṇamālāḥ vyavahārataḥ ekavarṇamālā eva.
The difference is that, while Sanskrit and Hindi use Devanagari script, Telugu uses a different script―the same sounds, but different scripts/representations.
अयम् अस्ति भेदः यत् यदा संस्कृतं हिन्दी च देवनागरीलिपिं प्रयोजयतः तेलुगु भिन्नलिपिं प्रयोजयति – समानध्वनयः परं भिन्नलिपयः/भिन्नलेख्यानि I
ayam asti bhedaḥ yat yadā saṃskṛtaṃ hindī ca devanāgarīlipiṃ prayojayataḥ telugu bhinnalipiṃ prayojayati – samānadhvanayaḥ paraṃ bhinnalipayaḥ/bhinnalekhyāni.
This concept of "same sound but different script symbol" is another visible form of India’s national motto, "Unity in Diversity"―"विविधतायामेकता"―"vividhatāyāmekatā".
"समानध्वनिः परं भिन्नलिपिचिह्नम्" इति अयं विचारः "विविधतायामेकता" इत्यस्य भारतस्य राष्ट्रियादर्शवक्यस्य अन्यत् प्रत्यक्षरूपम् I
"samānadhvaniḥ paraṃ bhinnalipicihnam" iti ayaṃ vicāraḥ "vividhatāyāmekatā" ityasya bhāratasya rāṣṭriyādarśavakyasya anyat pratyakṣarūpam.
The important message to be imparted to the children is that, although outward forms differ, the essence is the same―the same sound "a" is represented differently across scripts for Telugu, Sanskrit/Hindi, and Urdu―అ, अ/अ, and ا.
बालकेभ्यः बोधितव्यः महार्थसन्देशः अस्ति यत् यद्यपि बाह्यरुपाणि भिन्नानि तथापि सारः समनः एव भवति – "a" ("अ") इति समानध्वनिः तेलुगु, संस्कृतं/हिन्दी उर्दू च इत्येतासां लिपिषु भिन्नरूपेण आलिखितः – అ, अ/अ, च ا.
bālakebhyaḥ bodhitavyaḥ mahārthasandeśaḥ asti yat yadyapi bāhyarupāṇi bhinnāni tathāpi sāraḥ samanaḥ eva bhavati – "a" iti samānadhvaniḥ telugu, saṃskṛtaṃ/hindī urdū ca ityetāsāṃ lipiṣu bhinnarūpeṇa ālikhitaḥ – అ, अ/अ, ca ا.
¶
This could be achieved in an imaginative and entertaining manner through visual media, especially videos or smartphone apps for children.
दृश्यमाध्यमद्वारा विशेषतः बालेभ्यः दृश्यलेखद्वारा अथवा पटुदूरभाषाय अनुप्रयोगद्वारा कल्पनाशीलेन मनोरञ्जकेन च प्रकारेण एतत् साधयितुं शक्यते I
dṛśyamādhyamadvārā viśeṣataḥ bālebhyaḥ dṛśyalekhadvārā athavā paṭudūrabhāṣāya anuprayogadvārā kalpanāśīlena manorañjakena ca prakāreṇa etat sādhayituṃ śakyate.
It will be equally instructive for adult learners, as it would convey a powerful message of underlying sameness hidden by outwardly different form.
एतत् प्रौढविद्यार्थिभ्यः समं बोधावहं भविष्यति यतः एतत् बाह्यतः भिन्नरूपेण प्रच्छादितस्याः मूलभूतसमानतायाः सबलसन्देशं ददाति I
etat prauḍhavidyārthibhyaḥ samaṃ bodhāvahaṃ bhaviṣyati yataḥ etat bāhyataḥ bhinnarūpeṇa pracchāditasyāḥ mūlabhūtasamānatāyāḥ sabalasandeśaṃ dadāti.
Moreover, it will emphasize the fact that all these languages are intimately connected to each other either as mother-daughter or as sisters/cousins.
अपरञ्च एताः सर्वाः भाषाः जननि-सुता इति रूपेण वा अथवा भगिन्यः/ज्ञातयः इति रूपेण वा परस्परं समवेताः इति तथ्यं दृढयिष्यति I
aparañca etāḥ sarvāḥ bhāṣāḥ janani-sutā iti rūpeṇa vā athavā bhaginyaḥ/jñātayaḥ iti rūpeṇa vā parasparaṃ samavetāḥ iti tathyaṃ dṛḍhayiṣyati.
I have also endeavored to convey this message while answering the FAQs, especially FAQ 3 and FAQ 10.
FAQs (बहुलम् अर्थिताः प्रश्नाः) विशेषतः FAQ 3 FAQ 10 च इत्येतेषां प्रतिवचनसमये एतं सन्देशं दातुम् अहं प्रयत्नम् अपि कृतवान् अस्मि I
FAQs (bahulam arthitāḥ praśnāḥ) viśeṣataḥ FAQ 3 FAQ 10 ca ityeteṣāṃ prativacanasamaye etaṃ sandeśaṃ dātum ahaṃ prayatnam api kṛtavān asmi.
¶
In fact, alphabetics makes this point rather more emphatically than the vocabulary/words of these languages.
वस्तुतः एतासां भाषाणां शब्दकोशानां/शब्दानां तुलनया अक्षरशिक्षा एतं प्रसङ्गं सुदृढं प्रकटयति I
vastutaḥ etāsāṃ bhāṣāṇāṃ śabdakośānāṃ/śabdānāṃ tulanayā akṣaraśikṣā etaṃ prasaṅgaṃ sudṛḍhaṃ prakaṭayati.
With words, we see that an identical word may sometimes have a different sense or a more nuanced sense in different languages (sometimes leading to confusion in translations) due to the passage of time and variance from the source.
शब्दानां विषये तु वयं पश्यामः यत् गच्छता कालेन च प्रभवात् द्वैध्यकारणात् च कस्यचित् अनन्यशब्दस्य भिन्नभाषासु कदाचित् अर्थः भिन्नः अथवा सूक्ष्मतया भिन्नः भवेत् (यः कदाचित् तदनुवादम् अस्पष्टतां गमयेत्) I
śabdānāṃ viṣaye tu vayaṃ paśyāmaḥ yat gacchatā kālena ca prabhavāt dvaidhyakāraṇāt ca kasyacit ananyaśabdasya bhinnabhāṣāsu kadācit arthaḥ bhinnaḥ athavā sūkṣmatayā bhinnaḥ bhavet (yaḥ kadācit tadanuvādam aspaṣṭatāṃ gamayet).
However, the sounds remain the same, new sounds may be added, or some old ones omitted, but the alphabet remains unaltered to a very great extent, especially among THS languages.
परं ध्वनयः समानाः तिष्ठन्ति नवीनध्वनयः संकलिताः अथवा केचन पुरातनध्वनयः परित्यक्ताः भवेयुः तथापि वर्णमाला तु विशेषतः तेलुगु, हिन्दि संस्कृतं च इति भाषाणां वर्णमाला तु अतिमात्रम् अविकृतं तिष्ठति I
paraṃ dhvanayaḥ samānāḥ tiṣṭhanti navīnadhvanayaḥ saṃkalitāḥ athavā kecana purātanadhvanayaḥ parityaktāḥ bhaveyuḥ tathāpi varṇamālā tu viśeṣataḥ telugu, hindi saṃskṛtaṃ ca iti bhāṣāṇāṃ varṇamālā tu atimātram avikṛtaṃ tiṣṭhati.
Therefore, I cannot overemphasize the importance of learning and cherishing these alphabets.
अतः एतासां वर्ण्मालानाम् अध्ययनपरिपोषणयोः महत्त्वविषये मम वचनं कियदपि दृढम् उक्तं तत् अल्पतरम् एव भवेत् I
ataḥ etāsāṃ varṇmālānām adhyayanaparipoṣaṇayoḥ mahattvaviṣaye mama vacanaṃ kiyadapi dṛḍham uktaṃ tat alpataram eva bhavet.
¶
English uses the Latin/Roman alphabet, which to its credit is the easiest to learn.
आङ्ग्लं लाटिन्/रोमन् वर्णमालां प्रयोजयति या अध्येतुं श्लाघ्यप्रकारेण सुकरतमा अस्ति I
āṅglaṃ āṭin/roman varṇamālāṃ prayojayati yā adhyetuṃ ślāghyaprakāreṇa sukaratamā asti.
The script that stands out in terms of difficulty is that of Urdu, which is based on a Perso-Arabic alphabet that is quite different from the Latin and THS alphabets.
लाटिन् लिपितः च तेलुगु, हिन्दी संस्कृतं च इति एतासां वर्णमालाभ्यः च अतीव भिन्ना पारसी-आरबीवर्णमालाम् आधारिता उर्दू एव कृच्छ्रतायाः दृष्ट्या उद्रिक्ता अस्ति I
lāṭin lipitaḥ ca telugu, hindī saṃskṛtaṃ ca iti etāsāṃ varṇamālābhyaḥ ca atīva bhinnā pārasī-ārabīvarṇamālām ādhāritā urdū eva kṛcchratāyāḥ dṛṣṭyā udriktā asti.
On the other hand, although Urdu uses a different script from Hindi, their day-to-day language and grammar are basically identical.
पुनः यद्यपि उर्दू हिन्दीलिपितः भिन्नलिपिं प्रयोजयति तथापि तयोः दैनिकभाषा च व्याकरणं च मूलतः अनन्ये स्तः I
punaḥ yadyapi urdū hindīlipitaḥ bhinnalipiṃ prayojayati tathāpi tayoḥ dainikabhāṣā ca vyākaraṇaṃ ca mūlataḥ ananye staḥ.
¶
As outlined above, my point is that it is not like having to learn five unrelated languages or scripts, like Arabic, Chinese, Devanagari, Greek, and Yucatec Maya, for example.
उपरिदत्तपरिलेखानुसारं मम प्रसङ्गः अस्ति यत् एतत् असम्बद्धानां पञ्चभाषाणाम् अथवा पञ्चलिपीनाम् उदाहरणार्थम् आरबी, चीनी, देवनागरी, यावन, युकाटेक् माय च इत्येसासां लिपीनां अध्ययनवत् न अस्ति I
uparidattaparilekhānusāraṃ mama prasaṅgaḥ asti yat etat asambaddhānāṃ pañcabhāṣāṇām athavā pañcalipīnām udāharaṇārtham ārabī, cīnī, devanāgarī, yāvana, yukāṭek māya ca ityesāsāṃ lipīnāṃ adhyayanavat na asti.
¶
The accompanying "Alphabet Mapping Tables" section graphically highlights the relatedness of THUS alphabets.
संयुक्तः "वर्णमालानाम् आलेख्ययोजनस्य संग्रहाः" इति विभागः तेलुगु, हिन्दी, उर्दू संस्कृतं (ते हि उ सं) इत्येतासां वर्णमालानां सम्बद्धतां स्फुटम् उदग्रयति I
saṃyuktaḥ "varṇamālānām ālekhyayojanasya saṃgrahāḥ" iti vibhāgaḥ telugu, hindī, urdū saṃskṛtaṃ (te hi u saṃ) ityetāsāṃ varṇamālānāṃ sambaddhatāṃ sphuṭam udagrayati.
To encourage the new learner and ensure that he/she not be intimidated by the chaotic-appearing Urdu script, I have tried to organize the Urdu letters into various groupings showing the underlying visual pattern within each group.
नवीनविद्यार्थिनं प्रोत्साहयितुं च अस्तव्यस्तदृशः उर्दूलिपेः सः/सा न भीतः/भीता इति च स्थिरीकर्तुम् अहम् उर्दूवर्णान् विविधगणेषु ग्रथितुं प्रयत्नं कृतवान् अस्मि यत्र प्रत्येकं गणस्य अभ्यन्तरे मूलभूता अक्षिगताकृतिः प्रदर्शिता I
navīnavidyārthinaṃ protsāhayituṃ ca astavyastadṛśaḥ urdūlipeḥ saḥ/sā na bhītaḥ/bhītā iti ca sthirīkartum aham urdūvarṇān vividhagaṇeṣu grathituṃ prayatnaṃ kṛtavān asmi yatra pratyekaṃ gaṇasya abhyantare mūlabhūtā akṣigatākṛtiḥ pradarśitā.
To facilitate the reference, learning, remembering and usage of the THUS alphabets, I have organized them in the form of ten tables laid out horizontally as in the accompanying "Alphabet Mapping Tables" section, from left to right:
तेलुगु, हिन्दी, उर्दू संस्कृतं (ते हि उ सं) इत्येतासां वर्णानाम् आलोकनम् अध्ययनं स्मरणं प्रयोगं च सुकरं कर्तुं तान् अहं वामतः दक्षिणं प्रति तिर्यक् विनिर्मितानां दशसंग्रहाणां रूपेण ग्रथितवान् अस्मि यथा "वर्णमालानाम् आलेख्ययोजनस्य संग्रहाः" इति संयुक्तविभागे –
telugu, hindī, urdū saṃskṛtaṃ (te hi u saṃ) ityetāsāṃ varṇānām ālokanam adhyayanaṃ smaraṇaṃ prayogaṃ ca sukaraṃ kartuṃ tān ahaṃ vāmataḥ dakṣiṇaṃ prati tiryak vinirmitānāṃ daśasaṃgrahāṇāṃ rūpeṇa grathitavān asmi yathā "varṇamālānām ālekhyayojanasya saṃgrahāḥ" iti saṃyuktavibhāge –
¶
Table 1 – Devanagari and Telugu Vowels
संग्रहः 1 – देवनागरी तेलुगु च इत्येतासां स्वराः
saṃgrahaḥ 1 – devanāgarī telugu ca ityetāsāṃ svarāḥ
Table 2 – Devanagari and Telugu Consonants
संग्रहः 2 – देवनागरी तेलुगु च इत्येतासां व्यञ्जनानि
saṃgrahaḥ 2 – devanāgarī telugu ca ityetāsāṃ vyañjanāni
Table 3 – Devanagari Consonant Clusters
संग्रहः 3 – देवनागर्याः संयोगाः
saṃgrahaḥ 3 – devanāgaryāḥ saṃyogāḥ
Table 4 – Devanagari and Urdu Special Consonants
संग्रहः 4 – देवनागरी उर्दू च इत्येतासां विशेषव्यञ्जनानि
saṃgrahaḥ 4 – devanāgarī urdū ca ityetāsāṃ viśeṣavyañjanāni
Table 5 – Devanagari Hindi vs. Urdu Vowels
संग्रहः 5 – देवनागरी हिन्दी विरुद्धम् उर्दूस्वराः
saṃgrahaḥ 5 – devanāgarī hindī viruddham urdūsvarāḥ
Table 6 – Devanagari Hindi vs. Urdu Consonants
संग्रहः 6 – देवनागरी हिन्दी विरुद्धम् उर्दूव्यञ्जनानि
saṃgrahaḥ 6 – devanāgarī hindī viruddham urdūvyañjanāni
Table 7 – Devanagari vs. Urdu: Digraphs (Stressed Consonants/Aspirates)
संग्रहः 7 – देवनगरि विरुद्धम् उर्दू – एकध्वनिरूपवर्णयुग्मम् (तारव्यञ्जनानि/महाप्राणाः)
saṃgrahaḥ 7 – devanagari viruddham urdū – ekadhvanirūpavarṇayugmam (tāravyañjanāni/mahāprāṇāḥ)
Table 8 – Urdu Letters with Dots
संग्रहः 8 – बिन्दुसहिताः उर्दूवर्णाः
saṃgrahaḥ 8 – bindusahitāḥ urdūvarṇāḥ
Table 9 – Urdu Letters Without Dots
संग्रहः 9 – बिन्दुरहिताः उर्दूवर्णाः
saṃgrahaḥ 9 – bindurahitāḥ urdūvarṇāḥ
Table 10 – Complete Urdu Alphabet in All Forms
संग्रहः 10 – सकलरूपसहिता संपूर्णा उर्दूवर्णमाला
saṃgrahaḥ 10 – sakalarūpasahitā saṃpūrṇā urdūvarṇamālā
¶
It is hoped that this will make it easier to learn, remember and use the alphabets in question.
आशंसितम् अस्ति यत् एतत् प्रकृतवर्णानाम् अध्ययनं स्मरणं प्रयोगं च सुकरतरं करिष्यति I
āśaṃsitam asti yat etat prakṛtavarṇānām adhyayanaṃ smaraṇaṃ prayogaṃ ca sukarataraṃ kariṣyati.
The accompanying section on "Alphabet Charts Showing Word-Level Mapping" presents the alphabet charts of five languages as children would traditionally learn them in a given language, by associating each letter with an example word that typically starts with that letter and is represented by a concrete image.
प्रत्येकवर्णं केनचित् उदाहरणशब्देन सह संसृज्य यः सामान्यतः तद्वर्णारम्भः भवति मूर्तरुपेण च प्रदर्शितः अस्ति यथा बलकाः प्रदत्तभाषायाः वर्णमालां संप्रदायतः अधीयीरन् तथैव "शब्दस्तरयोजनदर्शकाः वर्णमालाचित्रपटाः" इति विषयकः संयुक्तविभागः पञ्चभाषाणां वर्णमालाचित्रपटान् प्रकटयति I
pratyekavarṇaṃ kenacit udāharaṇaśabdena saha saṃsṛjya yaḥ sāmānyataḥ tadvarṇārambhaḥ bhavati mūrtarupeṇa ca pradarśitaḥ asti yathā balakāḥ pradattabhāṣāyāḥ varṇamālāṃ saṃpradāyataḥ adhīyīran tathaiva "śabdastarayojanadarśakāḥ varṇamālācitrapaṭāḥ" iti viṣayakaḥ saṃyuktavibhāgaḥ pañcabhāṣāṇāṃ varṇamālācitrapaṭān prakaṭayati.
¶
The targeted students will be pre-school children, ages 3-5 years.
लक्षीकृताः छात्राः ३ – ५ वर्षीयाः (त्रिवर्षीयादिपञ्चवर्षीयान्ताः) शिशुविहारस्थबालाः भविष्यन्ति I
lakṣīkṛtāḥ chātrāḥ 3 – 5 varṣīyāḥ (trivarṣīyādipañcavarṣīyāntāḥ) śiśuvihārasthabālāḥ bhaviṣyanti.
¶
Importantly, to allow for comparative/correlative thinking and learning by their "absorbent minds," this section simultaneously introduces familiarity with the corresponding example words by translating them from each language into the remaining four languages.
प्रधानतया तेषां "ग्रहणशीलमनोभिः" तुलनात्मकं/सहसम्बद्धं चिन्तनम् अध्ययनं च अनुमन्तुम् एषः विभागः प्रत्येकभाषातः अवशिष्टाभिः चतसृभिः भाषाभिः अनुरुपाणाम् उदाहरणशब्दनां अनुवादं कृत्वा युगपद् तेषां परिचयं प्रवेशयति I
pradhānatayā teṣāṃ "grahaṇaśīlamanobhiḥ" tulanātmakaṃ/sahasambaddhaṃ cintanam adhyayanaṃ ca anumantum eṣaḥ vibhāgaḥ pratyekabhāṣātaḥ avaśiṣṭābhiḥ catasṛbhiḥ bhāṣābhiḥ anurupāṇām udāharaṇaśabdanāṃ anuvādaṃ kṛtvā yugapad teṣāṃ paricayaṃ praveśayati.
The example word meanings elected to illustrate each language alphabet are exclusive to that language, without overlapping.
प्रत्येकभाषायाः वर्णमालां व्यक्तीकर्तुं ये उदाहरणशब्दार्थाः अभिवृताः ते अतिव्याप्तिं विना तद्भाषायाः अनन्यसाधरणाः शब्दार्थाः भवन्ति I
pratyekabhāṣāyāḥ varṇamālāṃ vyaktīkartuṃ ye udāharaṇaśabdārthāḥ abhivṛtāḥ te ativyāptiṃ vinā tadbhāṣāyāḥ ananyasādharaṇāḥ śabdārthāḥ bhavanti.
Considering that English, Telugu, Hindi, Urdu, and Sanskrit respectively have 26, 51, 57, 39, and 49 characters/letters, it allows for the inculcation of the young minds with the cultural value of a mosaic of 222 images/words/meanings in five different languages.
आङ्ग्लं, तेलुगु, हिन्दी, उर्दू, संस्कृतं च इत्येतासु यथाक्रमं २६, ५१, ५७, ३९ ४९ च अक्षराणि/वर्णाः सन्ति इति विचिन्त्य एषः पञ्चभाषासु २२२ रूपाणां/शब्दानां/अर्थानां चित्रस्य सांस्कृतिकमूल्यस्य बालचित्तेषु निवेशनम् अनुमन्यते I
āṅglaṃ, telugu, hindī, urdū, saṃskṛtaṃ ca ityetāsu yathākramaṃ 26, 51, 57, 39 49 ca akṣarāṇi/varṇāḥ santi iti vicintya eṣaḥ pañcabhāṣāsu 222 rūpāṇāṃ/śabdānāṃ/arthānāṃ citrasya sāṃskṛtikamūlyasya bālacitteṣu niveśanam anumanyate.
By learning two example words instead of one for each character/letter, this number will increase twofold (making it a few over 440).
प्रत्येकं अक्षरार्थम्/वर्णार्थम् एकस्य उदाहरणशब्दस्य स्थाने द्वौ अधीत्य एषा सङ्ख्या द्विगुणं वर्धिष्यते (एषा ४४० इत्येतस्मात् किञ्चित् परं भवति) I
pratyekaṃ akṣarārtham/varṇārtham ekasya udāharaṇaśabdasya sthāne dvau adhītya eṣā saṅkhyā dviguṇaṃ vardhiṣyate (eṣā 440 ityetasmāt kiñcit paraṃ bhavati).
This expanded scope allows the introduction of additional new meanings/concepts/ideas, especially as they may relate to the cultural mores of these languages, to the formative minds further than the standard lists of words that have been in vogue for decades would allow.
दशकेभ्यः प्रचलिताः मानशब्दसङ्ग्रहाः यावत् समधिकानां नवीनानाम् अर्थानां/भावनानां/विचाराणां प्रवेशनं अनुमन्येरन् तस्मात् परस्तरं एषः प्रवृद्धप्रसरः विकासिभ्यः मतिभ्यः समधिकानां नवीनानाम् अर्थानां/भावनानां/विचाराणां प्रवेशनं अनुमन्यते विशेषतः यथा ते एतासां भाषाणां सांस्कृतिकरूढिभिः सम्बद्धाः भवेयुः I
daśakebhyaḥ pracalitāḥ mānaśabdaśasaṅgrahāḥ yāvat samadhikānāṃ navīnānām arthānāṃ/bhāvanānāṃ/vicārāṇāṃ praveśanaṃ anumanyeran tasmāt parastaraṃ eṣaḥ pravṛddhaprasaraḥ vikāsibhyaḥ matibhyaḥ samadhikānāṃ navīnānām arthānāṃ/bhāvanānāṃ/vicārāṇāṃ praveśanaṃ anumanyate viśeṣataḥ yathā te etāsāṃ bhāṣāṇāṃ sāṃskṛtikarūḍhibhiḥ sambaddhāḥ bhaveyuḥ.
¶
To facilitate reference and learning, I have organized these charts, 1-5, laid out horizontally from left to right―English, Telugu, Hindi, Urdu, and Sanskrit.
आलोकनम् अध्ययनं च सुकरं कर्तुम् अहम् एतान् 1 – 5 चित्रपटान् वामतः दक्षिणं प्रति तिर्यक् ग्रथितवान् अस्मि – आङ्ग्लं, तेलुगु, हिन्दी, उर्दू संस्कृतं च इति I
ālokanam adhyayanaṃ ca sukaraṃ kartum aham etān 1 – 5 citrapaṭān vāmataḥ dakṣiṇaṃ prati tiryak grathitavān asmi – āṅglaṃ, telugu, hindī, urdū saṃskṛtaṃ ca iti.
In future pictorial examples, voice-overs and animations will be portrayed by employing fictional teachers, like:
भविष्ये चित्राकृतीनि उदाहरणानि नेपथ्ये कथनानि चित्रचालनानि च काल्पनिकान् शिक्षकान् प्रयुज्य आलिखितानि भविष्यन्ति यथा –
bhaviṣye citrākṛtīni udāharaṇāni nepathye kathanāni citracālanāni ca kālpanikān śikṣakān prayujya ālikhitāni bhaviṣyanti yathā –
¶
Ms. Saroja (for Sarojini Naidu – English)
सरोजा महोदया (सरोजिनी नायिडु इति महोदयायाः कृते – आङ्ग्लम्)
sarojā mahodayā (sarojinī nāyiḍu iti mahodayāyāḥ kṛte – āṅglam)
Mr. Vema (for Vemana – Telugu)
वेम महोदयः (वेमन इति महोदयस्य कृते – तेलुगु)
vema mahodayaḥ (vemana iti mahodayasya kṛte – telugu)
Mr. Prem (for Premchand – Hindi)
प्रेम् महोदयः (प्रेमचन्द् इति महोदयस्य कृते -हिन्दी)
prem mahodayaḥ (premacand iti mahodayasya kṛte -hindī)
Mr. Mirza (for Ghalib – Urdu)
मिर्झा महोदयः (घालिब् इति महोदयस्य कृते – उर्दू)
mirjhā mahodayaḥ (ghālib iti mahodayasya kṛte – urdū)
Mr. Kalidas (for Kalidasa – Sanskrit)
कालिदास महोदयः (कालिदसस्य कृते – संस्कृतम्)
kālidāsa mahodayaḥ (kālidasasya kṛte – saṃskṛtam)
¶
Mix-and-match letter and/or word games and exercises will be created with the objective of integrating the knowledge of all five language alphabets learned.
अधीतानां पञ्चभाषाणामपि वर्णमालानां ज्ञानं समाहर्तुम् उद्देशेन वर्णानां च/अथवा शब्दानां मिश्रणयोजनात्मकाः क्रीडाः अभ्यासाः च सृष्टाः भविष्यन्ति I
adhītānāṃ pañcabhāṣāṇāmapi varṇamālānāṃ jñānaṃ samāhartum uddeśena varṇānāṃ ca/athavā śabdānāṃ miśraṇayojanātmakāḥ krīḍāḥ abhyāsāḥ ca sṛṣṭāḥ bhaviṣyanti.
Envision a child with a mastery of the alphabets as outlined above, going to school feeling empowered, like a juggernaut or colossus, with full confidence.
उपरिदत्तपरिलेखानुसारं वर्णमालाप्रवीणस्य कस्यचित् बालकस्य कल्पनां करोतु यः आत्मानं सशक्तः मत्वा पूर्णप्रगल्भतया अभिभावकबलम् अथवा बृहत्प्रतिमानम् इव शालां गच्छेत् I
uparidattaparilekhānusāraṃ varṇamālāpravīṇasya kasyacit bālakasya kalpanāṃ karotu yaḥ ātmānaṃ saśaktaḥ matvā pūrṇapragalbhatayā abhibhāvakabalam athavā bṛhatpratimānam iva śālāṃ gacchet.
¶
As we progress on this project, and as mentioned above and discussed under FAQ 13, we may need to write a smartphone app, prepare a video, or even create a video game treating the letters as human characters in a play, highlighting the similarities and differences between these alphabets.
यथा उपरि उक्तं यथा च FAQ १३ इत्यस्मिन् विचारितं यावत् वयम् अस्य प्रकल्पस्य विषये उन्नतिं यामः तावत् एतासां वर्णमालानां मध्ये समानताः भिन्नताः च उदग्रयित्वा पटुदूरभाषाय अनुप्रयोगलेखनं दृश्यलेखनिर्माणम् अथवा दृश्यलेखक्रीडासर्जनम् अपि अस्मभिः करणीयं भवेत् यत्र अक्षरैः सह नाटकस्य मनुष्यपात्रवत् व्यवहारः भवेत् I
yathā upari uktaṃ yathā ca FAQ 13 ityasmin vicāritaṃ yāvat vayam asya prakalpasya viṣaye unnatiṃ yāmaḥ tāvat etāsāṃ varṇamālānāṃ madhye samānatāḥ bhinnatāḥ ca udagrayitvā paṭudūrabhāṣāya anuprayogalekhanaṃ dṛśyalekhanirmāṇam athavā dṛśyalekhakrīḍāsarjanam api asmabhiḥ karaṇīyaṃ bhavet yatra akṣaraiḥ saha nāṭakasya manuṣyapātravat vyavahāraḥ bhavet.
Furthermore, lullabies or nursery rhymes focused on alphabets can be written and joyfully sung.
अपरञ्च अक्षराणि अवधानस्य पदं कृत्वा स्वापिकाः अथवा बालगीतानि रचिताः साह्लादं प्रगीताः च भवितुम् अर्हन्ति I
aparañca akṣarāṇi avadhānasya padaṃ kṛtvā svāpikāḥ athavā bālagītāni racitāḥ sāhlādaṃ pragītāḥ ca bhavitum arhanti.
This will help achieve the comparative teaching of these alphabets with a hilarious effect.
उल्लासपूर्णेन परिणामेन सह एतासां वर्णमालानां तुलनात्मकशिक्षणं साधयितुम् एतत् साहाय्यं करिष्यति I
ullāsapūrṇena pariṇāmena saha etāsāṃ varṇamālānāṃ tulanātmakaśikṣaṇaṃ sādhayitum etat sāhāyyaṃ kariṣyati.
Ultimately, this multi-languaging project is expected to promote the preservation of the diversity of scripts and languages from extinction, as they embody an integral part of human culture and history.
अन्ततः अपेक्षितम् अस्ति यत् अयं बहुभाषाप्रयोगप्रकल्पः लिपीनां भाषाणां च विविधतायाः विनाशात् संरक्षणस्य विवर्धनं करिष्यति इति यतः ताः मानवसंस्कृतेः इतिहासस्य च आधारभूतस्य अंशस्य मूर्तिः भवन्ति I
antataḥ apekṣitam asti yat ayaṃ bahubhāṣāprayogaprakalpaḥ lipīnāṃ bhāṣāṇāṃ ca vividhatāyāḥ vināśāt saṃrakṣaṇasya vivardhanaṃ kariṣyati iti yataḥ tāḥ mānavasaṃskṛteḥ itihāsasya ca ādhārabhūtasya aṃśasya mūrtiḥ bhavanti.
For now, it suffices to be able to see their close relatedness, or lack thereof.
इदानीं तु तेषां गाढसम्बद्धतां अथवा तस्याः अभावं वा द्रष्टुं क्षमता एव पर्याप्तं भवेत् I
idānīṃ tu teṣāṃ gāḍhasambaddhatāṃ athavā tasyāḥ abhāvaṃ vā draṣṭuṃ kṣamatā eva paryāptaṃ bhavet.
¶
The following transliteration (Romanization) schemes are used in this multi-languaging project:
अस्मिन् बहुभाषाप्रयोगप्रकल्पे अधोदत्ताः लिप्यन्तरणस्य (रौमकलिपीकरणस्य) व्यवस्थाः प्रयुक्ताः –
asmin bahubhāṣāprayogaprakalpe adhodattāḥ lipyantaraṇasya (raumakalipīkaraṇasya) vyavasthāḥ prayuktāḥ –
¶
Devanagari – Sanskrit: International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST)
देवनागरी – संस्कृतम् – संस्कृतलिप्यन्तरणस्य अन्ताराष्ट्रियवर्णमाला (ऐ ए एस् टि)
devanāgarī – saṃskṛtam – saṃskṛtalipyantaraṇasya antārāṣṭriyavarṇamālā (ai e es ṭi)
Devanagari – Hindi: Library of Congress (LoC) system
देवनागरी -हिन्दी – लैब्रेरि ओफ् कोङ्ग्रेस्स् (एल् ओ सी) इति पद्धतिः
devanāgarī -hindī – laibreri oph koṅgress (el o sī) iti paddhatiḥ
Telugu: LoC system
तेलुगु – एल् ओ सी इति पद्धतिः
telugu – el o sī iti paddhatiḥ
Urdu: LoC system
उर्दू – एल् ओ सी इति पद्धतिः
urdū – el o sī iti paddhatiḥ
¶
It may help to know that IAST and LoC systems are, in fact, similar.
वस्तुतः ऐ ए एस् टि (IAST) च एल् ओ सी (LoC) च इति पद्धती सदृश्यौ इति ज्ञानम् उपयोगि भवेत् I
vastutaḥ ai e es ṭi (IAST) ca el o sī (LoC) ca iti paddhatī sadṛśyau iti jñānam upayogi bhavet.
¶
It is hoped that the above groundwork will pave the way as we progress toward implementing the idea of teaching scripts concurrently.
आशंसितम् अस्ति यत् यावत् वयं सङ्गामिरूपेण लिपिशिक्षणस्य विचारस्य अनुष्ठानं प्रति प्रचलामः एषः उपरिदत्तः प्रारम्भः तत्कृते मार्गं विरचयिष्यति इति I
āśaṃsitam asti yat yāvat vayaṃ saṅgāmirūpeṇa lipiśikṣaṇasya vicārasya anuṣṭhānaṃ prati pracalāmaḥ eṣaḥ uparidattaḥ prārambhaḥ tatkṛte mārgaṃ viracayiṣyati iti .
At this stage of the project, this "Introduction" on alphabetics is targeted primarily for adult learners, parents, teachers/educators, software developers, policy decision makers and interested citizens.
प्रकल्पस्य अस्यां दशायाम् अक्षरशिक्षाविषया एषा "प्रस्तावना" प्रथमतः प्रौढविद्यार्थिनः जनकजननीः अध्यापकान् शिक्षकान् तन्त्रांशनिर्मातॄन् नीतिनिर्णयकर्तॄन् अनुरक्तनागरिकान् च प्रति लक्षीकृता अस्ति I
prakalpasya asyāṃ daśāyām akṣaraśikṣāviṣayā eṣā "prastāvanā" prathamataḥ prauḍhavidyārthinaḥ janakajananīḥ adhyāpakān śikṣakān tantrāṃśanirmātṝn nītinirṇayakartṝn anuraktanāgarikān ca prati lakṣīkṛtā asti.
This work undoubtedly will help prepare the appropriate tools (software or otherwise) needed for simultaneously teaching these scripts to pre-school children, which is the eventual goal.
शिशुविहारस्थबालकानाम् एतासां लिपीनां युगपद् शिक्षणम् अन्तिमलक्ष्यम् अस्ति तदर्थम् आवश्यकानां योग्यसाधनानां (तन्त्रांशसाधनम् अथवा अन्यत्) निर्माणे इदं कार्यं निःसन्देहं साहाय्यं करिष्यति I
śiśuvihārasthabālakānām etāsāṃ lipīnāṃ yugapad śikṣaṇam antimalakṣyam asti tadartham āvaśyakānāṃ yogyasādhanānāṃ (tantrāṃśasādhanam athavā anyat) nirmāṇe idaṃ kāryaṃ niḥsandehaṃ sāhāyyaṃ kariṣyati.
¶
Finally, it is important to keep in mind that the information presented is by no means complete and may not have addressed all the nuances and intricacies which are expected to be learned in classroom.
अन्ततः अस्य विषयस्य स्मरणं प्रधानं यत् अत्र प्रदत्ता सूचना न कथञ्चन पूर्णा तया च कक्षायां पठनीयानि इति अपेक्षितानि सर्वाणि सौक्ष्म्यानि वैषम्यानि च विचारितानि न भवेयुः इति I
antataḥ asya viṣayasya smaraṇaṃ pradhānaṃ yat atra pradattā sūcanā na kathañcana pūrṇā tayā ca kakṣāyāṃ paṭhanīyāni iti apekṣitāni sarvāṇi saukṣmyāni vaiṣamyāni ca vicāritāni na bhaveyuḥ iti.
See the accompanying "References" section for a detailed picture.
सविस्तरनिर्देशार्थं "उल्लेखाः" इति संयुक्तविभागं पश्यतु I
savistaranirdeśārthaṃ "ullekhāḥ" iti saṃyuktavibhāgaṃ paśyatu.
¶
Acknowledgment:
स्वीकारः –
svīkāraḥ –
I thank the anonymous linguists, Mr. SS and Mr. TS, for offering strong encouragement, critical review, and helpful comments in preparing the Alphabetics documents.
अक्षरशिक्षाप्रलेखानां रचनायाम् एताभ्यां प्रबलप्रोत्साहनं गुणदोषविवेचनात्मकसमीक्षा उपयोगिप्रवादाः च दत्ताः इत्यर्थम् अहं अविदितनामभाषाविदौ एस् एस् च टी एस् च इति महोदयौ धन्यं वदामि I
akṣaraśikṣāpralekhānāṃ racanāyām etābhyāṃ prabalaprotsāhanaṃ guṇadoṣavivecanātmakasamīkṣā upayogipravādāḥ ca dattāḥ ityartham ahaṃ aviditanāmabhāṣāvidau es es ca ṭī es ca iti mahodayau dhanyaṃ vadāmi.
¶
